عنوان

بررسی ارتباط بین توده‌ی بدنی، اختلالات هورمونی و برخی عوامل خونی در بیماران مبتلا به سندرم  تخمدان‌ پلی‌کیستیک (PCOS)

استادان راهنما

دکتر غلامحسن واعظی

دکتر سید مهدی کلانتر

زمستان ۹۳

(در فایل دانلودی نام نویسنده موجود است)
 

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                               صفحه
چکیده ۱
فصل اول: مقدمه ۲
فصل دوم: مروری بر تحقیقات انجام شده
۲-۱- سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS). 5
۲-۲- سابقه‌ی سندرم تخمدان پلی‌کیستیک ۷
۲-۳- اپیدومیولوژی سندرم تخمدان پلی‌کیستیک ۷
۲-۴- خصوصیات بالینی سندرم تخمدان پلی‌کیستیک. ۸
۲-۵- چرخه‌ی قاعدگی. ۱۰
۲-۵-۱- فاز فولیکولار ۱۰
۲-۵-۱-۱- فولیکول بدوی. ۱۱
۲-۵-۱-۲- فولیکول پیش انترال ۱۳
۲-۵-۱-۳- فولیکول انترال ۱۵
۲-۵-۱-۴- انتخاب فولیکول غالب ۱۶
۲-۵-۱-۵- فولیکول پیش تخمک‌گذاری ۱۸
۲-۵-۱-۶- تخمک‌گذاری ۲۱
۲-۵-۲- فاز لوتئال. ۲۳
۲-۶- عدم تخمک‌گذاری ۲۷
۲-۶-۱- علل عدم تخمک‌گذاری. ۲۷
۲-۶-۲- نقائص مرکزی ۳۰
۲-۶-۲-۱- تومورهای هیپوفیز. ۳۱
۲-۶-۲-۲- هیپرپرولاکتینمی. ۳۱
۲-۶-۳- بالا بودن غلظت استروژن به طور مزمن. ۳۱
۲-۶-۴- نقص در فوران LH 32
۲-۷- بیماری‌های موضعی تخمدان. ۳۳
۲-۷-۱- سندرم تخمدان چند کیستی ۳۳
۲-۷-۱-۱- زنان با یک مشخصه‌ی منحصر تخمدان‌های پلی‌کیستیک ۳۶
۲-۷-۱-۲- تعریف حاضر از تخمدان پلی‌کیستیک ۳۶
۲-۷-۱-۳- ویژگی‌های بالینی و بیوشیمیایی PCOS 39
۲-۷-۱-۳-۱- گنادوتروپین‌ها در PCOS 39
۲-۷-۱-۳-۱-۱- ترشح نامناسب گنادوتروپین. ۳۹
۲-۷-۱-۳-۲- تولید استروئید در زنان PCOS 40
۲-۷-۱-۳-۲-۱- ترشح آندروژن ۴۰
۲-۷-۱-۳-۲-۲- تولید استروئید در تخمدان ۴۰
۲-۷-۱-۳-۲-۳- هیپرآندروژنمی ۴۳
۲-۷-۱-۳-۲-۳-۱- هیپرآندروژنیسم بالینی. ۴۵
۲-۷-۱-۳-۳- اختلالات تیروئیدی ۴۶
۲-۷-۱-۳-۴- هیپرپرولاکتینمی. ۴۶
۲-۷-۱-۳-۵- خصوصیات متابولیکی در PCOS 46
۲-۷-۱-۳-۵-۱- تحمل گلوکز. ۴۶
۲-۷-۱-۳-۵-۲- مقاومت به انسولین ۴۷
۲-۷-۱-۳-۵-۳- کلیرانس و ترشح انسولین ۴۹
۲-۷-۱-۳-۵-۴- مقاومت انسولینی در زنان PCO. 50
۲-۷-۱-۳-۵-۵- فاکتورهای رشد شبه‌انسولینی در PCOS 50
۲-۷-۱-۳-۶- لپتین و PCOS 52
۲-۷-۱-۳-۷- لیپیدها و PCOS 54
۲-۷-۱-۳-۷-۱- دیس‌لیپیدمی. ۵۵
۲-۷-۱-۳-۸- تنظیم وزن و انرژی ۵۵
۲-۷-۱-۳-۹- هیرسوتیسم. ۵۶
۲-۷-۱-۳-۹-۱- هیرسوتیسم ایدیوپاتیک ۵۷
۲-۷-۱-۳-۱۰- اختلالات قاعدگی و خطر ابتلا به سرطان آندومتر. ۵۸
۲-۷-۱-۳-۱۱- ژنتیک PCOS. 59
۲-۷-۱-۳-۱۲- مدیریت بالینی ۶۰
۲-۷-۱-۳-۱۳- تغییرات نحوه‌ی زندگی ۶۱
۲-۸- ناهنجاری‌های متابولیک و خطرات سلامت همراه با آن‌ها ۶۲
۲-۹- معیارهای تشخیص PCOS 64
فصل سوم: مواد و روش‌ها
۳- ۱- منشور اخلاقی. ۶۶
۳- ۲- جامعه‌ی مورد مطالعه ۶۶
۳- ۳- نمونه‌گیری. ۶۷
۳-۳-۱- خون‌گیری وریدی. ۶۷
۳-۴- آزمایش‌های بیوشمیایی ۶۷
۳-۴-۱- اندازه‌گیری گلوکز. ۶۷
۳-۴-۲- اندازه‌گیری پروفایل لیپیدی ۶۸
۳-۴-۳- اندازه‌گیری تری‌گلیسرید ۶۸
۳-۴-۴- اندازه‌گیری کلسترول. ۶۹
۳-۴-۵- اندازه‌گیری لیپوپروتئین ۷۰
۳-۴-۵-۱- اندازه‌گیری لیپوپروتئین با دانسیته‌ی بالا به روش مستقیم. ۷۰
۳-۴-۵-۲- اندازه‌گیری لیپوپروتئین با دانسیته‌ی پایین ۷۰
۳-۴-۶- سنجش هورمونی ۷۱
۳-۴-۶-۱- اندازه‌گیری هورمون LH در سرم ۷۱
۳-۴-۶-۲- اندازه‌گیری هورمون FSH در سرم ۷۲
۳-۴-۶-۳- اندازه‌گیری هورمون تستوسترون در سرم. ۷۳
۳-۴-۶-۴- اندازه‌گیری هورمون DHEA-S 74
۳-۴-۶-۵- اندازه‌گیری هورمون پرولاکتین در سرم. ۷۵
۳-۴-۶-۶- اندازه‌گیری هورمون آندروستندیون. ۷۶
۳-۴-۶-۷- اندازه‌گیری هورمون پروژسترون در سرم. ۷۶
۳-۴-۶-۸- اندازه‌گیری هورمون استروژن در سرم. ۷۷
۳-۴-۶-۹- اندازه‌گیری هورمون TSH در سرم ۷۸
۳-۵- تکمیل پرسش‌نامه‌ها. ۷۹
۳-۵-۱- پرسش‌نامه‌ی کیفیت زندگی ۷۹
۳-۵-۲- پرسش‌نامه‌ی دموگرافیک. ۷۹
۳-۶- تجزیه و تحلیل‌های آماری. ۷۹
فصل چهارم: نتایج
۴-۱- بررسی ویژگی‌های جمعیت‌شناختی زنان مورد مطالعه. ۸۱
۴-۲- مقایسه‌ی هورمون‌ها در زنان PCOS با زنان سالم. ۸۲
۴-۳- مقایسه‌ی عوامل خونی در زنان PCOS با زنان سالم. ۸۷
۴-۴- مقایسه‌ی عوامل بالینی در زنان PCOS با زنان سالم ۸۹
۴-۵- بررسی ارتباط نمایه‌ی توده‌ی بدنی با پارامترهای مورد مطالعه ۹۰
۴-۵-۱- بررسی ارتباط نمایه‌ی توده‌ی بدنی با هورمون‌های مورد مطالعه ۹۰
۴-۵-۲- بررسی ارتباط نمایه‌ی توده‌ی بدنی با عوامل خونی مورد مطالعه. ۹۱
۴-۶- بررسی ارتباط سن با پارامترهای مورد مطالعه. ۹۲
۴-۶-۱- بررسی ارتباط سن با هورمون‌های مورد مطالعه ۹۲
۴-۶-۲- بررسی ارتباط سن با عوامل خونی مورد مطالعه. ۹۲
۴-۷- بررسی ارتباط سطوح هورمون‌ها با تشخیص نهایی (PCOS- سالم). ۹۴
۴-۸- بررسی ارتباط سطوح عوامل خونی با تشخیص نهایی (PCOS- سالم). ۹۶
۴-۹- بررسی ارتباط بین هورمون‌های مورد مطالعه. ۹۸
۴-۱۰- بررسی ارتباط بین عوامل خونی مورد مطالعه. ۹۸
۴-۱۱- بررسی ارتباط بین عوامل خونی و هورمون‌های مورد مطالعه ۱۰۰
فصل پنجم: بحث
۵-۱- شایع‌ترین علایم بالینی در افراد مبتلا به PCOS. 101
۵-۲- شایع‌ترین عوامل خونی غیر طبیعی در افراد PCOS 104
۵-۳- تغییرات هورمونی افراد PCOS. 105
۵-۴- متغیرهای دموگرافیک در بیماران PCOS. 106
۵-۴-۱- رابطه‌ی توده‌ی بدنی با هورمون‌ها و عوامل خونی در بیماران PCOS 106
۵-۴-۱-۱- رابطه‌ی توده‌ی بدنی و هورمون‌ها. ۱۰۶
۵-۴-۲- رابطه‌ی توده‌ی بدنی با عوامل خونی. ۱۰۷
۵-۴-۳- رابطه‌ی سن با هورمون‌ها و عوامل خونی در بیماران PCOS. 107
۵-۴-۳-۱- رابطه‌ی سن با هورمون‌ها. ۱۰۷
۵-۴-۳-۲- رابطه‌ی سن با عوامل خونی.
۱۰۸
۵-۵- اثرات متقابل متغیرهای دموگرافیکی، هورمونی و خونی در بیماران PCOS 109
۵-۶- کیفیت زندگی بیماران PCOS. 110
۵-۷- نتیجه‌گیری کلی. ۱۱۱
۶- منابع. ۱۱۴
۷- پیوست‌ها ۱۲۷
۸- چکیده‌ی انگلیسی ۱۲۹
فهرست جدول‌ها
عنوان                                                                                                               صفحه
جدول ۲-۱- خلاصه‌ای از مطالعاتی نشان دهنده‌ی میزان شیوع تخمدان پلی‌کیستیک PCO به کمک اولتراسونوگرافی (برگرفته از Koivunen, 2001). 36
جدول ۲-۲- مشخصات بافت‌شناسی تخمدان پلی‌کیستیک (برگرفته از Koivunen, 2001) 37
جدول ۲-۳- معیار اولتراسونوگرافی برای تشخیص PCO (برگرفته از Koivunen, 2001). 37

جدول ۲-۴- کرایتریای تشخیصی برای سندرم‌ تخمدان پلی‌کیستیک برطبق تعاریف مختلف منتشر شده، برگرفته از Conder & Escobar-Morreale, 2007 ). 65
جدول۳-۱- تعداد افراد مورد مطالعه ۶۷
جدول ۳-۲- مقادیر مورد انتظار برای سیستم تست LH به روش ELISA. 72
جدول ۳-۳- مقادیر مورد انتظار برای سیستم تست FSH به روش ELISA. 73
جدول ۳-۴- مقادیر مورد انتظار برای سیستم تست تستوسترون به روش ELISA 74
جدول ۳-۵- مقادیر مورد انتظار برای سیستم تست پرولاکتین به روش ELISA. 76
جدول ۴-۱- مقایسه‌ی ویژگی‌های جمعیت‌شناختی زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک و زنان سالم (کنترل)    ۸۲
جدول ۴-۲- مقایسه‌ی هورمون‌های مورد بررسی زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک و زنان سالم (کنترل)       ۸۳
جدول ۴-۳- مقایسه‌ عوامل خونی زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک و زنان سالم (کنترل). ۸۷
جدول ۴-۴- مقایسه‌ی عوامل بالینی زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک و زنان سالم (کنترل) ۸۹
جدول ۴-۵- ضریب همبستگی اسپیرمن بین نمایه‌ی توده‌ی بدنی با هورمون‌های مورد بررسی در دو گروه زنان مبتلا و غیرمبتلا به PCOS. 91
جدول ۴-۶- ضریب همبستگی اسپیرمن بین نمایه‌ی توده‌ی بدنی با عوامل خونی مورد بررسی در دو گروه زنان مبتلا و غیرمبتلا به PCOS. 92
جدول ۴-۷- ضریب همبستگی اسپیرمن بین سن با هورمون‌های مورد بررسی در دو گروه زنان مبتلا و غیرمبتلا به PCOS. 93
جدول ۴-۸- ضریب همبستگی اسپیرمن بین سن با عوامل خونی مورد بررسی در دو گروه زنان مبتلا و غیرمبتلا به PCOS. 93
جدول ۴-۹- مقادیر حساسیت، ویژگی، ارزش اخباری مثبت و ارزش اخباری منفی هورمون‌های مورد بررسی در نقطه‌ی برش تعیین شده ۹۶
جدول ۴-۱۰- مقادیر حساسیت، ویژگی، ارزش اخباری مثبت و ارزش اخباری منفی عوامل خونی مورد بررسی در نقطه‌ی برش تعیین شده ۹۷
جدول ۴-۱۱- ضریب همبستگی اسپیرمن بین هورمون‌های مورد مطالعه در دو گروه زنان مبتلا و غیرمبتلا به PCOS 99
جدول ۴-۱۲- ضریب همبستگی اسپیرمن بین عوامل خونی مورد مطالعه در دو گروه زنان مبتلا و غیرمبتلا به PCOS 98
جدول ۴-۱۳- ضریب همبستگی اسپیرمن بین عوامل خونی و هورمون‌های مورد مطالعه در دو گروه زنان مبتلا و غیر مبتلا به PCOS 100
فهرست نمودارها
عنوان                                                                                                                 صفحه
نمودار ۴-۱- مقایسه‌ی هورمون LH زنان گروه PCOS و کنترل با بهره گرفتن از نمودار جعبه‌ای ۸۳
نمودار ۴-۲- مقایسه‌ی هورمون FSH زنان گروه PCOS و کنترل با بهره گرفتن از نمودار جعبه‌ای ۸۴
نمودار ۴-۳- مقایسه‌ی نسبت LH/FSH زنان گروه PCOS و کنترل با بهره گرفتن از نمودار جعبه‌ای ۸۴
نمودار ۴-۴- مقایسه‌ی هورمون تستوسترون زنان گروه PCOS و کنترل با بهره گرفتن از نمودار جعبه‌ای. ۸۴
نمودار ۴-۵- مقایسه‌ی هورمون DHEA-S زنان گروه PCOS و کنترل با بهره گرفتن از نمودار جعبه‌ای ۸۵
نمودار ۴-۶- مقایسه‌ی هورمون پرولاکتین زنان گروه PCOS و کنترل با بهره گرفتن از نمودار جعبه‌ای. ۸۵
نمودار ۴-۷- مقایسه‌ی هورمون آندروستندیون زنان گروه PCOS و کنترل با بهره گرفتن از نمودار جعبه‌ای. ۸۵
نمودار ۴-۸- مقایسه‌ی هورمون پروژسترون زنان گروه PCOS و کنترل با بهره گرفتن از نمودار جعبه‌ای. ۸۶
نمودار ۴-۹- مقایسه‌ی هورمون استروژن زنان گروه PCOS و کنترل با بهره گرفتن از نمودار جعبه‌ای. ۸۶
نمودار ۴-۱۰- مقایسه‌ی هورمون TSH زنان گروه PCOS و کنترل با بهره گرفتن از نمودار جعبه‌ای. ۸۶
نمودار ۴-۱۱- مقایسه‌ی گلوکز زنان گروه PCOS و کنترل با بهره گرفتن از نمودار جعبه‌ای ۸۷
نمودار ۴-۱۲- مقایسه‌ی کلسترول زنان گروه PCOS و کنترل با بهره گرفتن از نمودار جعبه‌ای ۸۸
نمودار ۴-۱۳- مقایسه‌ی LDL زنان گروه PCOS و کنترل با بهره گرفتن از نمودار جعبه‌ای. ۸۸
نمودار ۴-۱۴- مقایسه‌ی HDL زنان گروه PCOS و کنترل با بهره گرفتن از نمودار جعبه‌ای ۸۸
نمودار ۴-۱۵- مقایسه‌ی تری‌گلیسرید زنان گروه PCOS و کنترل با بهره گرفتن از نمودار جعبه‌ای. ۸۹
نمودار ۴-۱۶- مقایسه عوامل بالینی درزنان مبتلا و غیرمبتلا به PCOS. 90
نمودار ۴-۱۷- منحنی مشخصه‌ی عملکرد (ROC) در نقاط برش مختلف هورمون‌های مورد مطالعه در دو گروه زنان مبتلا و غیرمبتلا به PCOS 94
نمودار ۴-۱۷- ادامه ۹۵
نمودار ۴-۱۸- منحنی مشخصه‌ی عملکرد (ROC) در نقاط برش مختلف عوامل خونی مورد مطالعه در دو گروه زنان مبتلا و غیرمبتلا به PCOS 98
نمودار ۴-۱۸- ادامه ۹۸
فهرست شکل‌ها
عنوان                                                                                                                 صفحه
شکل ۲-۱- برش عرضی تخمدان (برگرفته از Chedumbarum Pillay, 2009). 12
شکل ۲-۲- تصویر سونوگرافی یک تخمدان پلی‌کیستیک (برگرفته از Koivunen, 2001) 38
شکل ۲-۳- مسیرهای ساخته شدن استروئیدها در فولیکول انترال تخمدان بر اساس دو گنادوتروپین (برگرفته از Koivunen, 2001) 42
شکل ۲-۴- تاریخچه‌ی طبیعی زنان با PCOS (برگرفته از Koivunen, 2001) 54
 

چکیده

سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS)، شایع‌ترین بیماری مرتبط با عدم تخمک‌گذاری مزمن است و ۶-۴ درصد زنان را در سن باروری مبتلا می‌کند. PCOS یک اختلال اندوکرین اختصاصی یا مجزا با علت یا پاتوفیزیولوژی منحصر به فرد نمی‌باشد، بلکه در پاتوفیزیولوژی آن، عوامل ژنتیکی و محیطی در تعامل و ترکیب با یکدیگر می‌باشند. در واقع، به این اختلال می‌توان به عنوان مسیر نهایی مشترک در عدم تخمک‌گذاری نگاه کرد. هیرسوتیسم، آکنه، افزایش غیر طبیعی استروئیدوژنز تخمدانی و آدرنال که نشانه‌ای از هیپرآندروژنیسم است، در بیماران PCOS دیده می‌شوند. همچنین مقاومت انسولینی و سندرم متابولیک می‌توانند در این بیماران زمینه‌سازی برای بروز بیماری‌های قلبی- عروقی باشد.
در این تحقیق، هیرسوتیسم، عوامل خونی (گلوکز، تری‌گلیسرید، کلسترول، LDL، HDL) و عوامل هورمونی (LH، FSH، تستوسترون، DHEA، DHEA-S، پرولاکتین، پروژسترون، استروژن و TSH) و روابط متقابل میان آن‌ها در ۴۰۰ فرد PCOS و ۵۰۰ فرد سالم مورد بررسی و مقایسه قرار گرفت. نتایج نشان داد که از میان نشانه‌های بالینی مورد بررسی، علائمی چون موهای زائد، دردهای قاعدگی، قاعدگی نامنظم و تأخیر در قاعدگی بیماران PCOS جزو شایع‌ترین علائم در زنان ایرانی مورد مطالعه می‌باشند. همچنین مشخص شد که افسردگی، خستگی زودرس، آکنه و نازایی در زنان PCOS مورد بررسی، شیوع بیش‌تری داشت. مطالعه‌ی حاضر نشان داد که میانگین گلوکز، کلسترول، LDL و تری‌گلیسرید زنان PCOS به طور معنی‌داری بالاتر از گروه کنترل بود. علاوه‌بر این، هورمون‌های LH، FSH، تستوسترون، DHEA، DHEA-S، پرولاکتین، پروژسترون و استروژن در زنان PCOS بالاتر از زنان سالم بود. نتایج به‌دست آمده از تحقیق حاضر نشان داد که ارتباط معنی‌داری بین نمایه‌ی توده‌ی بدنی و هورمون‌های پرولاکتین و TSH در زنان ایرانی PCOS وجود دارد و این‌که این نمایه در زنان PCOS می‌تواند ارتباط مستقیمی با سطوح گلوکز، کلسترول، LDL و تری‌گلیسرید داشته باشد. مطالعات نشان داد که در زنان ایرانی PCOS، با افزایش سن نسبت LH به FSH افزایش می‌یابد. همچنین افزایش سن در این بیماران ارتباط مستقیمی با سطوح گلوکز، LDL و تری‌گلیسرید دارد. با استناد به نتایج حاصل از این تحقیق، هورمون LH در این بیماران نقش بسیار مهمی دارد، هرچند که جزئیات انواع آن و سن آغاز تغییرات مورد مطالعه قرار نگرفته است.                                                                                                        
واژگان کلیدی: PCOS، عوامل هورمونی، عوامل خونی، هیرسوتیسم، آکنه، نمایه‌ی توده‌ی بدنی

فصل اول

مقدمه

سندرم تخمدان پلی‌کیست (PCOS)[1] مهم‌ترین علت اولیگولاسیون و عدم تخمک‌گذاری در جمعیت زنان نابارور می‌باشد و حدود ۵ تا ۱۰ درصد از جمعیت زنان را گرفتار می‌کند. در این سندروم تخمدان‌ها بزرگ شده و حاوی چند کیست کوچک می‌شوند که با یک یا چندین نشانه شامل قاعدگی غیر طبیعی، افزایش موی بدن، آکنه، و ناباروری، مشخص می‌شود و خطر ابتلا به چاقی، دیابت، فشار خون واحتمال بیماری‌های قلبی- عروقی را افزایش می‌دهد. افراد مبتلا به این سندرم دچار مقاومت به انسولین و هیپرانسولیمی هستند (Azziz, 2005). مطالعات نشان داده است که انسولین دارای اثرات عمیقی در دو سطح استرومای تخمدان و فولیکول است. انسولین ترشح آندروژن‌ها را در تخمدان القا می‌کند وافزایش آندروژن به نوبه‌ی خود باعث آترزی یا تحلیل فولیکول در حال رشد می‌شود. بنابراین، الگوهای ترشح طبیعی استروژن مختل شده و با عدم وقوع موج هورمونLH [2]  در اواسط سیکل، ترشح پروژسترون در فاز لوتئال[۳] وجود ندارد. بیشتر زنان مبتلا به PCOS، دارای افزایش سطح سرمی LH، سطح سرمی FSH[4] در محدوده‌ی پایین و افزایش نسبت  LHبه FSH می باشند (Carmina et al., 1992).